Zamek w Dębnie

Obecny, późnogotycki zamek w Dębnie, niedaleko Bochni jest jednym z najlepiej zachowanych tego typu obiektów w Polsce. Wybudował go w latach 1470-1480 kanclerz wielki koronny, kasztelan krakowski Jakub Dębiński herbu Odrowąż na miejscu istniejącej tu wcześniej drewniano-ziemnej warowni.
Prace budowlane prowadzili Marcin Proszko i Jan z Krakowa.

Warownia należała pierwotnie do komesa Świętosława z rodu Gryfitów, kasztelana wiślickiego, który otrzymał Dębno od Bolesława Wstydliwego w 1274 r. Założona była na planie owalu o wymiarach 30 x 60 m, otoczona fosą i wałem ziemnym.

Kolejnymi właścicielami wsi byli Pobogowie, a po nich, od XIV wieku, Odrowążowie. W 1357 roku Dębno lokowano na prawie niemieckim. W rękach Odrowążów majątek pozostawał do 1583 roku kiedy to drogą darowizny przeszedł na rodzinę Wesselinich.

W 1586 roku ówczesny węgierski właściciel, Ferenc Wesselini, starosta lanckoroński i sekretarz króla Stefana Batorego przebudował zamek w stylu renesansowym. Kierowanie pracami budowlanymi zlecił aktywnemu w Krakowie i okolicach murarzowi Janowi de Simoni.

Następnymi właścicielami byli Fraksztynowie, a w XVII i XVIII wieku rodzina Tarłów, która pod koniec swojego urzędowania przeprowadziła kolejną renowację. W tym czasie budowla wzbogaciła się o część północnego skrzydła. Pamiątką po tym wydarzeniu jest barokowy portal z wyrytą datą 1772 i umieszczonym obok herbem Topór.

Późniejsi właściciele posiadłości, przeprowadzali drobne remonty nie naruszając jednakże ogólnego wyglądu i pierwotnej bryły budowli. Po Tarłach majątek należał kolejno: od 1759 roku do Lanckorońskich herbu Zadora, na przełomie XVIII i XIX wieku do Rogowskich, następnie do Rudnickich, a od 1835 roku Jastrzębskich herbu Ślepowron. W 1831 roku dzierżawiąca posiadłość rodzina Spławskich ukrywa uczestników Powstania Listopadowego.

Obecnie zamek ma kształt trapezu i złożony jest z czterech prostokątnych, dwukondygnacyjnych segmentów, które tworzą wewnętrzny, prostokątny dziedziniec, na środku którego znajduje się studnia. Ściany rezydencji zbudowane zostały z cegły w wątku polskim, a fundament z głazów narzutowych. Dziedziniec okolony jest na piętrze drewnianymi krużgankami.

Do środka wchodzi się przez wyżej wspomniany barokowy portal. Właściciele mieszkali w bogato wyposażonych komnatach na piętrze, pomieszczenia dla służby mieściły się na parterze. We wschodnim fragmencie znajdują się dwa wykusze z siedziskami, oświetlone oknami z dekoracyjnymi maswerkami.

Zewnętrzne mury ozdobione są geometrycznymi wzorami i tarczami herbowymi z Pogonią, Odrowążem i Orłem. W części zachodniej widać baszty zakończone machikułami, nie posiadały one jednak charakteru obronnego. Spośród renesansowych elementów ozdobnych wymienić można opaski okienne w technice sgraffitowej i kilka portali.

Zamek położony jest na niewielkim wzniesieniu, wśród drzew. Otoczony jest, suchą obecnie, fosą oraz również suchymi nieckami dawnych stawów. Przy nim podziwiać można kilkuhektarowy park z aleją jesionów oraz figurkami św. Kingi i św. Jana Nepomucena.

Do wschodniego skrzydła przylegała dawniej kaplica, zburzona w 1777 r. Z pierwotnego układu pozostała do dziś struktura murów, dawny układ wnętrz oraz wiele detali architektonicznych.

Ostatnim właścicielem był Stanisław Jastrzębski. W 1939 roku zamek przejęty został przez niemieckie władze okupacyjne. Znacjonalizowany w 1945 roku. Zarządzany kolejno przez Związek Historyków Sztuki i Kultury, Stowarzyszenie Historyków Sztuki, szkołę przysposobienia rolniczego wraz z biblioteką oraz, przez krótki czas, także przez milicję.

Ostatnia renowacja miała miejsce w latach 1970-1978. Od tamtej pory wykorzystywany jest jako oddział Muzeum Okręgowego w Tarnowie. Mieści się w nim stała ekspozycja historycznych wnętrz zamkowych urządzonych na kształt rezydencji szlacheckiej z czasów między XV, a XVIII wiekiem. Cyklicznie organizowany jest tu Turniej rycerski o Złoty Warkocz Tarłówny.

Swoją nazwę turniej zawdzięcza legendzie. Otóż córka jednego z właścicieli kochała się w służącym. Gdy ojciec się o tym dowiedział, kazał ją żywcem zamurować ubraną w suknię ślubną wraz z posagiem w zamkowej wieży. Przy ścianie postawił strażnika, który miał za zadanie słuchać czy córka nie zamierza przeprosić ojca. Dziewczyna jednak tak bardzo była zakochana, że wolała umrzeć niż wyjść za innego. W późniejszych czasach rozebrano mur i znaleziono w środku złoty warkocz. Niestety w czasie wojny warkocz zaginął.

Wstęp do muzeum jest płatny. Do zamku przylega darmowy parking. Dojechać można tu drogą nr 4 z Krakowa do Tarnowa, 8 km za Brzeskiem znajduje się miejscowość Dębno gdzie do zamku prowadzą już kierunkowskazy.